Kronik Hastalığı Olan Bireylerde Sağlık Okuryazarlığının Önemi Nedir?

        Dünya sağlık örgütüne göre kronik hastalıklar; genel olarak yavaş ilerleyen, tıbbi müdahalelerle tedavi edilemeyen, uzun dönemli, hastalığın şiddetini azaltmak ve öz bakımında kişinin işlevlerini ve sorumluluğunu en üst seviyeye çıkarmak için periyodik izlem ve destek bakım gerektiren durumlar olarak tanımlanmaktadır.(1,2)

        Ülkemizde ise, yaşlı nüfusun artışına bağlı olarak kronik hastalıkların yaygınlaştığı bilinmektedir. Sağlık sorunlarında ki artış özellikle kronik hastalıklarda bireylerin yaşam şekilleri ile sağlık davranışları ile doğrudan ilişkilidir. Bundan dolayı; hastalıkları oluşturan etmenleri, korunma tedbirlerini, hastalıkla yaşama ve mücadele etme, yani yaşam kalitesini arttırma yolları gibi konularda bilgi sahibi, bilgi kaynaklarına ulaşması, bu bilgiyi doğru olarak anlaması ve uygulaması gerekmektedir.(3)

        Sağlık okuryazarlığı kısaca; “sağlığı iyileştirmek maksadıyla temel sağlık bilgileri ve sağlık hizmetleri edinebilme, yorumlayabilme ve anlayabilme kapasitesi” olarak tanımlanmaktadır. Sağlığın korunması ve geliştirilmesi, hastalıkları önleme ve erken tarama, bakım, tedavi ve politika oluşturmayı kapsayan her bireyi ilgilendiren bir konudur. Duyduğunu ve okuduğunu anlama, analitik ve karar verici beceriyi ve bu beceriyi sağlığı ilgilendiren durumlarda kullanabilmek, ayrıca sağlık sisteminin nasıl kullanılabileceği ve sağlık sisteminden nasıl yararlanılabileceğinin bilinmesi de içerisinde yer almaktadır.

Sağlık okuryazarlığı, sağlıklı yaşam yılını ve kalitesini artıran, sağlık profesyonelleri için iletişim ve klinik becerilerin kazanılmasını, sağlık hizmeti alanlar için karar mekanizmasına dâhil olmayı sağlayan bir öğe olarak belirtilmektedir. Bireyler ile sağlık sistemi, eğitim sistemi, sağlık konuları arasında arabuluculuk işlevi gören sağlık okuryazarlığı toplumdaki sosyal ve kültürel faktörlere dayanır. (4)

Bilgiye erişimin kolaylaşması, insan ömrünün uzaması, kronik hastalıkların artması, bunlara yönelik sağlık hizmetlerinde değişim ile birlikte sağlık okuryazarlığının önemi artmıştır. Günümüze gelindiğinde ise sağlığın geliştirilmesi için sağlık okuryazarlığı temel bir belirleyici olarak karşımıza çıkmaktadır. (5)

Yapılan araştırmalar, sağlık okuryazarlığı düzeyi yetersiz olan bireylerin hastalık ve tedavi ile ilgili bilgilerinde özellikle kronik hastalık durumlarıyla ilgili bakım ve hastalığı yönetmede yetersiz olduklarını göstermektedir. Örneğin; yetersiz sağlık okuryazarlığının diyabetik bireylerde daha zayıf glisemik kontrole ve daha yüksek düzeyde retinopatiye yol açtığı, astımlı hastalarda inhaler kullanımını etkilediği gösterilmiştir. (6)

Ayrıca bu bireylerin sağlık hizmetlerinden yararlanma düzeylerinin de azalması ile birlikte sağlık durumlarının kötüleştiğini anlamada geciktikleri, tıbbi öneri ve talimatlara bağlılıkta yetersizlik yaşadıkları belirlenmiştir. (5) Örneğin yapılan bir çalışmada; sağlık okuryazarlığı düzeyi düşük olan hastalarda ilaç kullanım yönergelerini izlemenin önemli bir sorun olduğu ve buna bağlı olarak ilaçların uygunsuz zamanlarda ve yanlış miktarlarda kullanılabildiği vurgulanmaktadır. (7)

Sağlık okuryazarlığı düzeyinin düşük düzeyde olmasının kronik bir hastalığı anlatma ve tedaviyi uygulama açısından da sorunlara neden olduğu belirtilmektedir. Bu durum kronik bakım hizmetlerinde ciddi sorunlara neden olmakta, hastalığın yayılması, diğer yaşamsal işlevlerde hızlı gerileme ve bozulmaya yol açmaktadır. Aynı zamanda bu bireyler hasta eğitim broşürlerini anlama, online bilgileri izleme, tıbbi duruma ilişkin bilgileri ve semptomları uygun biçimde ifade etme konusunda da sorunlar yaşamaktadırlar. (5)

Tüm bu çalışmalar dikkate alındığında yetersiz düzeyde sağlık okuryazarlığının;

• Semptomatik dönemde sağlık arama davranışında gecikmeye,
• Kişinin sağlık durumunun kötü olduğunu anlamasında yetersizliğe,
• Tıbbi önerilere/talimatlara uymamaya,
• Öz-bakım yetersizliğine,
• Sağlık giderlerinde ve mortalitede artışa neden olduğunu söylemek mümkündür (8).

Bütün bu sonuçlar göz önüne alındığında kronik hastalığı bulunan bireylerde sağlık okuryazarlığının önemi anlaşılmıştır. Bu sebepten hastaların sağlık okuryazarlığı seviyelerinin artırmaya yönelik girişimlerin planlanması ve uygulanması gerekmektedir.

Neler yapılabilir?

Hastaların, klinik bazında en çok zaman geçirdikleri ve irtibatlı oldukları sağlık profesyonelleri hemşireler olduğundan hemşirelerin “eğitici rolü”nün daha aktif kullanılabilmesi gerekmektedir.

Özellikle düşük gelirli, eğitim seviyeleri düşük kronik hastalıklı bireylerin tespiti ve sağlık eğitimi-rehberlik odaklı hizmetlerin artırılması ve teşviki ile hastaların sağlık okuryazarlığı seviyelerinin artabileceği düşünülmektedir. Sağlık okuryazarlığı seviyelerinin artırılması ile yüksek olan sağlık kuruluşuna ve acil servislere başvuru oranları düşürülebilir.

Ayrıca hastaların sağlık okuryazarlığı seviyeleri yükseltilerek bakım memnuniyet düzeylerinin de artacağı düşünülüyor.

Kaynaklar

1- WHO(2014). Global Status Report On Noncommunicable Diseases. url:http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/148114/1/9789241564854_eng.pdf?ua=1. 10.07.2015.
2- İNCİRKUŞ K. & NAHCİVAN N. (2010). Kronik hastalık bakımını değerlendirme aracı’nın geçerlik ve güvenirliği . 13.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, İzmir, Türkiye, ss.124.
3- ÇİFTÇİ K. (2015). Kronik hastalığı olan bireylerin sağlık okuryazarlığı ve sağlık bakım hizmetinin belirlenmesi. (Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
4- YILMAZEL G, ÇETİNKAYA F. (2016). Sağlık okuryazarlığının toplum sağlığı açısından önemi. TAF Preventive Medicine Bulletin, 15(1), 69-74.
5- ERDAĞ G. (2015). Sağlığın temel belirleyicisi olarak sağlık okuryazarlığı. YILDIRIM F& KESER A. (Ed.), Sağlık Okuryazarlığı içinde (s.1-15). Ankara: Ankara Üniversitesi.
6- TANRIÖVER D.M., YILDIRIM H.H., READY N.D., ÇAKIR B, AKALIN H.E. (2014). Türkiye sağlık okuryazarlığı araştırması. Sağlık-Sen Yayınları, Ankara.